Zaak 42: 

Schoenreparatiebedrijf, 

Spoorsingel 57A

Soms loopt een spoor dood

Het moet rond 1936 geweest zijn dat Elias Cohen met zijn vrouw Sophia op de Spoorsingel 57A kwamen wonen, samen hun zoon Isidore Bernard Cohen en dochter Marianne Helena. En dan loopt het spoor een beetje dood. Tot die tijd vinden we ook geen bewoner met een schoenreparatiebedrijf. Toch zien we in de gevel de sporen van deze vergeten zaak. Maar wat is er met dit gezin gebeurd?

-------------------------------------------------

Zaak 57

Specerijen en Bakkerswaren 

E.A. van Esso

Voor altijd op mijn netvlies

Sinds we begonnen zijn met het vastleggen van ‘Vergeten Zaken’, kan ik niet meer door de stad fietsen zonder de opschriften te herkennen. Het is net of je meer onderdeel van de Rotterdamse geschiedenis bent geworden. Daar waar onze fotograaf, Jaap Van Leeuwen, de locaties nauwkeurig in beeld heeft, moest ik het soms doen met een foto op mijn computer en een straatnaam. Maar dat verandert langzamerhand. Zo fietste ik laatst langs de Schie richting Delft en nam op de terugweg even een zijstraat net voor het Mathenesserplein, de Craandijkstraat in. En ja hoor, ik herkende de groene tegels met ingelegde witte letters van de foto. SPECERIJEN EN BAKKERSWAREN op de Aelbrechtskade en in de Craandijkstraat, het opschrift E.A. VAN ESSO 1925. Het gebouw is inmiddels omgebouwd tot een appartementencomplex. 

Eliazer Mozes, geboren in 1882 trouwde met Eleonora Johanna Elisabeth van Perlstein(1862). Eliazer was groot-importeur van specerijen en bakkerswaren, klein begonnen in Meppel en op een gegeven moment verhuist naar Rotterdam. In de fabriek werden de specerijen gemengd die een bakker, en in het bijzonder de banketbakker, nodig had voor de bereiding, zoals kaneel en kruidnagel.

In 1914 zit het bedrijf nog op het Van Alkemadeplein 22a maar in 1926 verhuizen ze naar de Aelbrechtskade no 18 en later no 30. De zaken gaan goed. In 1926 liet hij op het nog onbebouwde Aelbrechtskade een modern fabriek bouwen. Het bedrijf bestaat in 1929 25 jaar. In 1936 liet Eliazer zijn tweede naam Mozes veranderen in Andries. Wellicht ingezet door het toenemende antisemitisme in Europa. En dan komt de IIWO.

Terwijl de naam Esso eerder associatie oproept met benzine is de verrassing is groot als we bij het Joods Erfgoed Rotterdam stuiten op de familienaam Van Esso. Onthutst zijn we als we het hele verhaal achter deze zaak lezen. 

Het echtpaar woonde in Rotterdam, eerst op de Heemraadssingel 213b en later in het chique pand no 249 op de hoek van de Mathenesserlaan.  Ze kregen drie kinderen, waarvan er twee in Auschwitz stierven. De docher die de oorlog overleefde, emigreerde na de oorlog naar de V.S. Maar het verhaal loopt nog slechter af. Het echtpaar pleegde zelfmoord toen ze ondergedoken zaten in Wassenaar. Na de oorlog werd het bedrijf voortgezet tot ±1963, nog onduidelijk door wie. 

Maar dit vergeten verhaal zal ik voor altijd op mijn netvlies hebben als ik langs de Schie fiets. 

Met dank aan het Joods Erfgoed Rotterdam

 Zaak 8: 

Bakkerij van der Ham 

Hillevliet

Een familiebedrijf

Het pand op de Hillevliet ziet er verlaten uit. De in mozaïek ingelegde steentjes verraden de naam van bakkerij van der Ham. Vele prijzen heeft hij in de wacht gesleept. Na 36 jaar dienstverlening verlaten ze in 2003 het pand. Ze zien er geen brood meer in. De liefde voor het vak is Theo nooit kwijtgeraakt. Dat is van opa op vader, op zoon doorgegeven. Een echt familiebedrijf. Benieuwd naar het hele verhaal van Theo? We werken aan een boek over de ondernemers van weleer.

-------------------------------------------------

Zaak 121:

De Dordtsche Bank 

Prins Hendrikkade 67a

Gespaard in de oorlog

Je moet toegeven: dit gemeentelijke monument op de Prins Hendrikkade 67a (Noordereiland) verdient een mooiere entourage dan zo’n smal stoepje. De letters D en C in het hekwerk boven de deur verraden wat hier vroeger zat: de Dordtsche Bank. Spiek even door de ruit: op de tussendeur zie je nog een koperen plakkaat met daarop het woord ‘cassa’.
Het pand uit 1885 is verbouwd tot ‘spectaculair loftappartement van 250m2’ en op moment van schrijven te zien op Funda. De oude kluis is in ere gebleven, net zoals onder andere de granito vloer, marmeren hal en glas-in-loodramen.
Het is niet helemaal duidelijk wanneer de Dordtsche Bank erin trekt, waarschijnlijk ergens rond 1910. De Dordtsche Bank gaat rond 1917 weer op in de Rotterdamsche Bankvereeniging. Die bank heeft meerdere vestigingen in de stad, onder meer op de Coolsingel en op de Boompjes (verwoest tijdens het bombardement). In 1964 fuseren De Rotterdamsche Bankvereeniging en de Amsterdamsche Bank tot de Amro-bank.
Terug naar het gebouw: dat is ontworpen in de ‘Um 1800-stijl’, een conservatieve bouwstijl. Deze stijl wordt ook wel nieuw historiserende stijl of heroriëntatie genoemd omdat het teruggrijpt op neoclassicistische invloeden. Dat wil weer zeggen dat ze het stijltje van de oude Grieken en Romeinen heel tof vonden. De Um 1800-stijl was ook een reactie op het rationalisme van bijvoorbeeld de bekende architect en stedenbouwkundige Berlage.
Kenmerkend voor de Um 1800-stijl zijn de symmetrie en de blokkenstructuur in de gevel. Zo zit de voordeur vaak in het midden. De gebouwen ogen monumentaal en statig en stralen rijkdom uit, met veel natuursteen in de voorgevel. In Nederland werd de stijl vaak toegepast bij grote kantoorpanden en warenhuizen (zoals de Bijenkorf in 020).
Wie weet er nog meer gebouwen in Rotterdam in de Um 1800-stijl?

-------------------------------------------------

Zaak 4

Confectiefabriek

Aleidisstraat 3

Mannequins gevraagd

Frisgroen geschilderde kozijnen springen je meteen tegemoet bij het pand in de Aleidisstraat nummer 3. Tegenwoordig een woongebouw met een verrassend culturele mix aan achternamen bij naambordjes naast de bellen. Volgens de overbuurman betaal je een lieve duit als je hier woont. Hij heeft het pand zien veranderen van kantoorpand naar woongebouw. 
Gebouwd rond 1920 huisde hier tot in de jaren tachtig de confectiefabriek van Gebr. Groosjohan.
In die beginjaren staan advertenties in lokale kranten met de vraag naar 'borduursters, afwerksters, tamboureersters, grootwerkers, machinestiksters en ook eenige ontwikkelde dames met grondige kennis van het naaistersvak'. Groosjohan maakt dan ook damesconfectie. Later volgen ongetwijfeld modeshows want in de jaren dertig vraagt het bedrijf om mannequins. In de Haagsche Courant van augustus 1937 wordt in een advertentie een mannequin gevraagd 'van middelbare leeftijd, maat 44/46, elegante verschijning voor een tiendaagse modeshow.' Die waren in Rotterdam zeker niet te vinden... En in de Maasbode van maart 1938 staat de aankondiging van een gratis vierdaagse modeshow in Tivoli op de Coolsingel. 'Elke show reiken wij aan een der bezoeksters geheel gratis een japon naar keuze uit. Het lot beslist wie.'
Enkele jaren later heet de confectiefabriek 'Optiform' die wervend spreekt van 'een aangename werkkring, ruime en frissche werklokalen, nagenoeg het geheele jaar vast werk en vacantie met behoud van loon. Menig hedendaagse onderbetaalde flexwerker zal hier ongetwijfeld met enige jaloezie naar kijken.
Na 1939 blijft dit een onderkomen voor bedrijven die iets hebben met textiel. Tricotagefabriek v/h Frans Beeren, de net genoemde Optiform N.V., fabriek voor mantels en japonnen en ook de Heeren- en kinderconfectiefabriek v/h L. de Vries en Zonen passeren de revue. In 1981 zit in het gebouw de Nederlandse Dassenfabriek MIC-RO. Nog weer later zijn delen van het pand in gebruik als kleurlaboratorium, dansschool, accountantskantoor, kinderopvang en Tai Chi studio. In 2018 is het pand omgebouwd tot een twintigtal woningen.

-------------------------------------------------

Zaak 114: 

Manufacturenzaak

Noordmolenzaak 76

Een bijzonder verhaal komt tevoorschijn

Begin dit jaar is er een bijzondere maar treurige ontdekking gedaan in het Oude Noorden. Bij het ontmantelen van een gevel in de Noordmolenstraat. Naast de winkel van Zeeman zat voorheen de winkel Roman Store. Toen het pand verbouwd ging worden, kwamen de teksten ‘Uw adres” en “Het Wonder” tevoorschijn. Veel mensen werden nieuwsgierig naar het verhaal achter deze woorden. Door het stadsarchief werd de historie van het pand onderzocht en dat verhaal greep terug op een treurige gebeurtenis. De winkel van Israël Levi de Winter was een manufacturenwinkel met de naam ‘Het Wonder’. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd hij met zijn gezin op transport gezet naar Auswitz. Hij stierf in september 1942, evenals zijn vrouw en dochtertje van vijf jaar. Zo komt er met het blootleggen van een gevel ook een levensgeschiedenis aan het licht die belangrijk is om verteld te worden. Het Historisch Genootschap Roterodamum, Stichting Loods 24 en het Joods Kindermonument hebben in een brief aan het stadsbestuur met klem opgeroepen om de bijzondere gevel te behouden. Inmiddels kunnen we melden via het AD dat de letters zijn gerenoveerd en teruggeplaatst.*

-------------------------------------------------

Zaak 75 

Melkinrichting Aurore

Bergweg 161

Flaneren over de Bergweg en een glas melken drinken, in de schaduw van de acaciaboom, op het kiezelterras bij Aurore op de Bergweg was in 1904 heel gewoon.

Het tegeltableau met de letters ‘VAN OUDS DE BOOTWONING’ viel ons eigenlijk als eerste op maar de betekenis bleef een raadsel. Daaronder het grote bord met de letters FORMIDO. Inmiddels is dit bord al verdwenen. Wat blijft zijn de mooie mozaiekstenen in de gevel die ons het verhaal vertellen. Daarbij gaat alle eer gaat naar @Ronald Hegmans van BUHNN @berichtenuithetnieuwenoorden. Hij weet meer te vertellen waar de letters voor staan.
‘VAN OUDS DE BOOTWONING’ verwijst naar de oude boerderij en melkinrichting van de familie Maat, die ongeveer op deze locatie gevestigd was. Op de grens van Hillegersberg (toen nog een zelfstandige gemeente) en Rotterdam. Een bootswoning suggereert ook water en inderdaad was dit gebied tot 1903 polderland met sloten en een kronkelende wetering waar met platboten de volle melkbussen werden vervoerd. Helaas werd de bootswoning door een brand verwoest.
Ook de letters AURORE prijken op de gevel. Die verwijzen naar de melkinrichting die de melk van de familie Maat verwerkte. Als herinnering aan de familie Maat en de locatie werden beiden tableaus tijdens de bouw van het pand in de gevel vereeuwigd. Toen nog Bergweg no.19. Aurore heeft net als de RMI (Rotterdamse Melkinrichting) en de Vooruitgang tot ver in de jaren zestig bestaan. Tot de opkomst van de supermarkten.
Na leegstand kwam er een stomerij in, een houthandel, Formido, een Praxis, een Hubo. Nu staat het leeg en zijn er plannen om een hofje met appartementen te bouwen. Achter de gevel! Dat zou betekenen dat we nog steeds het verhaal van de familie Maas kunnen blijven vertellen.

-------------------------------------------------